20231123 | Duurzaamheid en klimaat in de literatuur – viering dertig jaar FRDO

Dertig jaar geleden, in 1993,  werd de Nationale Raad, later de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, opgericht. We vierden deze verjaardag tijdens een event op donderdag 23 november in het Muziekinstrumentenmuseum (MIM) te Brussel.

Thema van het event was ‘Duurzaamheid en klimaat in cultuur’. Hoe worden bekommernissen rond duurzaamheid vertolkt in literatuur en dichtkunst?  Wat kan fictie bijdragen tot de sensibilisering rond de klimaat- en biodiversiteitsproblematiek? Dit thema kwam zowel in de theorie als in de praktijk aan bod. Twee Nederlandstalige en twee Franstalige auteurs gaven hun kijk op het onderwerp en lazen een aantal gedichten of teksten voor uit eigen werk: Geert Buelens, Caroline Lamarche, Moya De Feyter en Laurence Vielle. Tussen hun presentaties door was er muziek: sopraan Elke Janssens, begeleid op piano door Govaart Haché, bracht liederen over de natuur.

Dit event vormde ook de gelegenheid om de vorige voorzitter van de Raad, François-Xavier de Donnea wiens mandaat eindigde op 30 juni 2023,  te bedanken, en de nieuwe voorzitter Patrick Dupriez te verwelkomen.

FOTO’S

Programma

• Welkom door FRDO-voorzitter Patrick Dupriez
• Geert Buelens kadert het begrip klimaatfictie en leest voor uit eigen werk

Wat kan literatuur ons bijbrengen waar het gaat om zorg voor de aarde?  Geert Buelens haalt in zijn presentatie vijf mogelijke pistes aan, vijf manieren waarop fictie een rol kan spelen waar het gaat om duurzaam omgaan met klimaat en biodiversiteit: kennis leveren, inzicht geven, schoonheid illustreren, empathie tonen en perspectief bieden.  Om dit laatste punt te illustreren, verwijst hij naar het boek The Ministry for he Future (2020) van Kim Stanley Robinson en leest hij het slot voor van zijn eigen boek ‘Wat we toen al wisten. De vergeten groene geschiedenis van 1972’. U vindt dit citaat hier terug.

• Muzikaal intermezzo: sopraan Elke Janssens begeleid op piano door Govaart Haché

Aurore (Gabriel Fauré), Hoe schoon de morgendauw (Lodewijk Mortelmans), O, ‘t ruischen van het ranke riet (Paul Van Wassenhoven),  The Sally gardens (arr. Benjamin Britten)

• Caroline Lamarche vertelt over het natuurthema bij een aantal schrijvers en brengt passages uit recent werk

Caroline Lamarche noemt de auteurs die haar hierbij geïnspireerd hebben, waarbij ze benadrukt dat het thema van de natuur en de destructie ervan door de mens in de literatuur allerminst nieuw is, maar bijvoorbeeld reeds aanwezig was bij auteurs als Pierre Gascar en Anton Tchekhov.  Ze licht toe waar haar liefde voor de natuur vandaan komt, en beschrijft hoe dit gestalte krijgt in haar recent werk als ‘Toujours l’eau – juillet 2021’ en ‘Dix ans’ (met tekeningen van Paul Mahoux). U vindt hier haar presentatie en haar toelichting (in het FR).

• Moya De Feyter licht het initiatief ‘klimaatdichters’ toe en leest enkele gedichten voor

De klimaatdichters zijn een groep Nederlandstalige schrijvers die naar het voorbeeld van ‘Poets for he planet’ met hun poëzie en andere literaire vormen willen bijdragen tot een klimaatvriendelijkere wereld (zie home | klimaatdichters). Moya De Feyter vertelt over dit initiatief en leest drie gedichten voor waarin verbondenheid de rode draad is – verbondenheid met alles wat leeft, maar ook verbondenheid tussen mensen. Een poëtische evocatie van wat filosofen als Charles Eisenstein verwoorden als: “We are not just a skin-encapsulated ego, a soul encased in flesh. We are each other and we are the world.” Hier het gedicht ‘Samen’ dat Moya De Feyter bracht tijdens het event.     

• Muzikaal intermezzo

An dem Wasser zu singen (Franz Schubert), Auf flügeln des Gesanges (Felix Mendelsshon Bartholdy), Solveigs Lied (Edvard Grieg), Orpheus with his lute (Vaughan Williams)

•  Laurence Vielle met een selectie van haar gedichten

In de vijf gedichten die Laurence Vielle bracht, kwamen in poëtische verhalen alle perspectieven aan bod die Geert Buelens vermeldde: kennis en inzicht over de plaats van de mens in het geheel (Weet je dat het water in de oceanen soms 11 kilometer diep is/en dat niemand weet wat zich daar beneden bevindt?), schoonheid (‘verstomd door de schoonheid van het nog in leven zijn’), empathie (‘Dit is een stad van bomen/broeder-bomen/die met hun wortels je pijn verknopen in hun kracht/en je verlies verzachten/met de wijsheid om er niet aan kapot te gaan’)  en perspectief (kom kom wieden na het werk/je zal beter slapen dan met een pil je zal diep slapen/ in opgeruimde gedachten’). Hier de volledige versie van het gedicht ‘C’est une ville avec des arbres’ in het NL.

•  Slotwoord door Zakia Khattabi, Minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal
• Afscheidswoord van François-Xavier de Donnea
• Muzikale afsluiter

Vaga luna che inargenti (Vincenzo Bellini), Abendempfindung (WA Mozart), Die Nacht (Richard Strauss)

Sprekers

• Geert Buelens (1971) is dichter, essayist, columnisten hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Zijn boek Wat we toen al wisten. De vergeten groene geschiedenis van 1972 werd in 2023 bekroond met De Boon-Literatuurprijs. In dit werk laat Geert Buelens aan de hand van films, televisieseries, romans, stripverhalen, nieuwsberichten en rapporten uit het jaar 1972 zien wat we toen al wisten over het uitwonen van de wereld, wat we ervan geleerd hebben ook – en wat niet.

• Caroline Lamarche (1955) schrijft romans, gedichten, jeugdboeken, hoorspelen, theaterteksten, verhalen en non-fictie. Voor haar verhalenbundel ‘Nous sommes à la lisière’ ontving ze in 2019 de Prix Gouncourt de la nouvelle. Een belangrijk thema in haar werk is de zorg voor de planeet, zoals blijkt uit haar recente publicaties Toujours l’eau – juillet 2021 over de overstromingen in ons land, en Dix ans, een beeldroman die de medische urgentie van een meisje dat nog 10 jaar te leven heeft, afzet tegen de 10 jaar die ons rest om onze planeet voor een katastrofe te behoeden.

• Moya De Feyter (1993) schrijft theaterstukken, poëzie en proza. Ze publiceerde gedichten in diverse tijdschriften en bracht drie bundels uit: Tot iemand eindelijk, Massastrandingen (waarmee ze in 2021 de J.C. Bloem-prijs won) enEen heel dun laagje. Moya De Feyter stond aan de wieg van het initiatief ‘Klimaatdichters’ in het Nederlandse taalgebied, en van de bloemlezing klimaatpoëzie Zwemlessen voor later.

• Laurence Vielle (1968) is actrice en auteur van toneelteksten en gedichten. Ze ontving diverse prijzen voor haar werk, onder meer ‘Le Grand Prix de l’Académie Charles Cros’ in 2015 voor haar dichtbundel (met audio-CD) Ouf. In 2016 was ze Dichter des Vaderlands in België, ‘een poëlitieke poging om de taalgrenzen in ons land te slechten’. Laurence Vielle is een pleitbezorger van de orale traditie van poëzie: ze houdt ervan woorden te laten klinken, zowel haar woorden als die van anderen. Zo is ze met ‘Laurence Vielle lit la poésie’ regelmatig te horen op RTBF-radio en zijn sociale media.

• Elke Janssens (1971), sopraan, studeerde zang aan het Lemmensinstituut en aan het Conservatorium te Leuven. Ze treedt met verschillende ensembles op in binnen- en buitenland, onder meer met het Artemisia Consort. Als soliste is zij regelmatig te horen met muziek van Strozzi, Monteverdi, Vivaldi, Charpentier, Purcel, Händel, Bach, Mozart, Haydn, Strauss,…

• Govaart Haché (1984) behaalde zowel een diploma piano als een diploma zang aan het Lemmensinstituut te Leuven. Hij zingt in diverse ensembles en is solo actief als pianist en zanger.